GUIDA Napoli/Lapidi ai Campi Flegrei
Questa iscrizione è una delle tre, di cui una dispersa, collocate nei Campi Flegrei per esaltare le virtù dei bagni termali dell'area.
Voluta dal viceré Pietro d’ Aragona (1666-1671) sulla scia della tradizione di distribuire sul territorio epigrafi a scopo orientativo. La sua collocazione è stata sempre questa, a pochi passi dall'entrata della Grotta di Posillipo.
Il mistero del luogo traspare dall'epigrafe superiore, nella quale si invita il viator, viandante, a non aver paura di leggere l'epigrafe inferiore nella quale sono decantati i Campi Flegrei e dodici delle tante e pregevoli sorgenti termali ivi esistenti.
Nel medioevo, i bagni flegrei erano ritenuti, secondo alcune leggende, doni di Virgilio ai napoletani. Si ritiene anche che quest'ultimo avesse collocato presso le sorgenti immagini in gesso delle varie malattie curabili con ciascuna acqua.
Il viceré, incaricò il medico filosofo Sebastiano Bartolo Filiatro di ritrovare tutte queste sorgenti, nel tempo disperse; il Filiatro fu anche l’ autore della dettagliata iscrizione sottostante. Egli enumerò i dodici balnea esistenti dall’uscita della Grotta di Posillipo (il sudatorium di San Germano, al lago di Agnano) fino alla Solfatara di Pozzuoli, descrivendone le varie proprietà curative.
Oltre ai nomi dei bagni termali, nella parte terminale dell'epigrafe è ricordata la vicina presenza della tomba di Virgilio ed il celebre distico funerario attribuito al poeta: "Mantua me genuit, Calabri rapuere, tenet nunc Parthenope, cecinit pascua, rura, duces" (Mantova mi generò, la Calabria mi rapì, ora mi tiene Partenope; cantai i pascoli, i campi, i condottieri).
|
Quis quises sive indigena, siue convena ne insolitus praetereundo horribile hoc antrum in Plhegraeis campania campis naturae obrigescas portentis vel humanae temeritatis obstupescas prodigiis: siste gradum lege, nam stupori, et admirationi assuesces neapolitanae, puteolanae, ac baianae telluris balnea ad morbos fere omnes profligandos experta. apud omnes olim gentes, apud omnes aetates celeberrima hominum incuria, medicorum invidia, temporis iniuria, incendiorum eruptione, dispersa, confusa, diruta, obrutaque hactenus adeo stetere; Vi uix eorum unius, aut alterius incerta superessent vestigia munc Carolo II austriaco regnante: Petri Antony Aragony regni proregis vigilantia charitas, providentia, pietas, investigavit, distinxit, reperauit, restituit. siste adhuc paulisper. Et substrati lapidis in literas intuere; Baeneorum enim loca, nomina, et virtutes habebis, AC Laetior _bibis P.P.A. D M D ___XIIX Hic balneorum citra Puteolos nomina, loca, et virtutes habetur, caetera, qua desideratur, in volumine thermologiae aragonia Sebastiano Bartolo philiatro, operis in omnibus directore, elucubrato, et neap. impresso eodem AN 1668 diffuse leggi possut. Primum est balneum siccum, sev sudatorium S. Germani in argine lavus Agnani huius usu humorum abundantia evacuatur, corpora gravedine exonerantur, ilia sanantur, vulnera profunda desiccantur, podagrici, hydropici, et galici multum iuvantur. Secundum est balneum bullae, quod invenies, si a sudatoriu Agnani post radices montis spini ad sinistram ultra procedas, versus albos, et aridos montes eius aqua caput mundat, oculos acuit, uterum purgat, et ulcera, splenem curat, et hepar. Tertiu est balneu Astruni, quod invenitur du in planu Astruni descenditur a dextra a prope primu lacu e eius aqua cerebrum firmat, laesis oculis subuenit, gingivas stringit, dentes roborat, fauces exiccat, raugos ex rheumate curat, voce clarificat, pecnolenit, uvula elevat, appetitu incitat, e stomacho fastidiu, et e membris pigritia tollit, omneque rheumatis genus exiccat. Quartu balneu est foris cryptae, quod invenies prope mare, dum post exitum huius cryptae per radices Montis Pausilypi procedes, tumulus antiquus ibi a terra eminet, in quo puteus est potabilis aquae, quae pota ignitos artus refrigerat, exiccata a febribus. membra rigat, pulmonem laesum, iecur, et pectus sanat, stomacu roborat, tussi, et aegrae cuti medetur,nocet tamen wydropicas. Quintu balneu est iuncarae, quod invenies, du regia via, qua itur Puteolos, ad maris littus pertingis, ibi a dextris este aquae lavacru, quod mente laetificat, gaudia fovet, tollit suspiria, venerem provocat, et ad ea fortes efficit, renes refigit, stomacho prodest, et laesis lumbis, vires iecoris reparat, corpus pinguefacit, febres erraticas exterminat, et providet ne cutis extenuetur. Sextu est balneu plagae, sive balneolu 400 passus post iuncara a dextra eiusdem viae, eius aqua caput, stomachu, renes et caetera membra recreat, fugat nebula oculoru consumptos, et debiles reficit, materia quartanae, continuae, et quotidiannae destruit, a doloribus ex quocumque morbo, vel febre procedentibus liberat, hanc aquam adeo salubrem experiebantur neapolitani, ut ibi crederent esse deum. Septimu est balneu petrae, quod trans balneolu post 20 passus in eade via a sinistra invenies in littore, huius aquaelavatio scabie mundat. preta frangit vrina provocat, renes abstergit, educit arenulas, caput a doloribus liberat, detergit ab oculis macyla, auditu auribus Octavum est balneum calaturae, quod trans balneum petrae post 20 passus a dextra invenies, huius unda faciem tergit, morphaem, et turpes notas removet, cor laetificat, mentem firmat, stomachum roborat, crapulas praeteritas digerit, appetitum promovet, tussim abigit, pulmoni levamen praestat, providetuque, ne phthisis ex tussi parata procedat. Nonu est balneu subueni homini, quod per via procedendo sub ponte in fine rupis olibani, erecto, reperies, eius aqua animi tristitia, et defectu stomachi aufert, appetitu concitat, pulmonis, iecoris, splenis, et ventris tumidi onus levat, voce clara facit, antiquae podograe dat requie, et omns specie doloris tollit, excellentior tamen eius operatio in debilium restauratione. Decimum est balneu S. Anastasiae, sive arenae,a subueni homini per so passus distans, prope enim mare excavata arena unda surgit quae ignit: corporis recreat artus eorum virtutes renovat, tollit languidis symptomata, vel defectus, si surgentis aquae patiatur ardorem. Undecimu est balneu orthodonicu, quod positu est super Puteolos, post templu divi iacobi jo passus versu oriente inter antiovas aedificioru reliquias, eius aqua consumpta febribus corpora restaurat, e stomacho nauseam tollit, eum recreat, ephemeras et erraticas febres removet, maxime eas, quae paratae sunt ad phthisim. Duodecimu est balneu sulphatarae, sev sev fori vulcani, locus omnibus noto, cuius aqua , et fumus nervos nervos mollificat, visu acuit, lacrimas et vomitu stringit, capitis, et stomachi dolore aufert, steriles faecu dat, febres cu frigore tollit, scabie imfecta membra mundificat. Balnea trans Puteolos in marmoribus, in littore prope moles puteolanas, ut et ea que bays synt, in via aragonia, erectis, habentur. Mantua me genvit, calabri rapuere, tenet nuc Partenope, Cecini pasgua, rura, duces ecce meos cineres tumulantia saxa coronat laurus, rara solo, vivida, Pausilypi, si tumulus ruat, aeternum hic monumenta maronis, servabunt lauris, lauriferi cineres. |
In calce alla lapide ci sono due incisioni in carattere più grande. A sinistra:
VIRGILII MARONIS SUPER HANC RUPEM SUPERSTITI TUMULO
A destra invece:
SPONTE ENATI LAVRIS. CORONATO, SIX LUSIT ARAGO. THER. AVC.






